ÇOCUKLARDA YALAN SÖYLEME DAVRANIŞI
ÇOCUKLARDA YALAN SÖYLEME DAVRANIŞI
Bir çocuğun yalan söylemesi nasıl önlenir? Çok yalan söyleyen çocuğa nasıl davranmalı? Çocuklar yalan söylemeyi nasıl öğrenir ? Yalan söyleyen çocuğa ceza verilmeli mi? Gibi sorulara yanıt vermeye çalışacağız.
Yalan söyleme gerçeği değiştirme, gizleme ya da susma şeklinde görülen sosyal bir davranıştır. Yalanın amacı kendini daha iyi gösterme, cezadan kaçınma veya bir çıkar elde etme olabilir. Konu çocuk olunca yalan söyleme davranışı daha detaylı irdelenmelidir. Çünkü çocuğun her gerçeği değiştirme davranışı ‘yalan’ olarak kabul edilmez. Gerçeği farklı anlatma, olmayan şeyler söyleme çocuklarda görülen bir gelişim özelliğidir. Çocuk hayali arkadaşlardan bahsedebilir, inanılmayacak öyküler uydurabilir, taklitlerde ve şakalarda bulunabilir. Bunların hepsi gelişimi destekler ve 5 yaş altı için normal davranışlardır. Ebeveyn tarafından çocuk cezalandırılmamalı, kınanmamalı, utandırılmama ve etiketlenmemelidir. Bu yaşlardaki çocuk yalanı eğlence amacının dışında söylüyorsa ebeveynin ‘ eğer doğruyu söylemezse ona ne zaman inanacağını bilemeyeceğini’ söylemesi yeterlidir. 6-7 yaş öncesindeki çocuğun gerçekdışı konuşmaları ‘sözde yalan (pseudo)’ olarak adlandırılır ve sık görülür. Yaş ilerledikçe çocukta gerçeğe sadık kalma davranışı da gelişecektir.
Çocuk gerçeği ayırt etmeye başladığı dönemde gerçekdışı konuşmalara devam ediyorsa burada ‘ alışkanlık haline gelen yalan’ kavramından bahsetmeye başlayabiliriz. Bunun sebebi çocuğun kendini kontrol etmedeki yetersizliği ve bencillik gibi kişilik özellikleri olabilir. Bu durum çocukların sosyalleşme yönünde yeterince başarılı eğitilemediğini gösterir.
Patolojik yalan ise bir duygulanım bozukluğu olarak görülür. Bu tür yalanların özelliği karşı tarafı inandırmak için olmasıdır. Kişi bir çıkarı olmasa bile yalan söylemekten haz duyabilir. Şiddetli aşağılık duygusunun bir göstergesidir ve duygusal gerilemeyi ifade eder.
Çocuklar yalan söylemeyi nasıl öğrenir ?
Sözde yalanlar çocuğun ihtiyaçlarının, hayallerinin bir ürünüdür. Yedi yaş sonrasında ise çocuk taklit yoluyla yalanı öğrenir. Arkadaşlardan, ebeveynlerden gözlenen sıkıntıdan kurtulma amaçlı yalanları çocuk da taklit etmeye başlar. Arkadaşı okulda ödevle ilgili yalan söyler, cezadan kurtulur. Çocuk da bunun faydalı sonuçlarını görüp taklit edebilir. Ebeveynlerse farkına varmadan çocuklara yalan söylemeyi normalleştirebilir. Marketten çikolata alan bababının, çocuğa ‘annene sakın söyleme’ demesi veya annenin misafirlikte çocuğu bahane ederek kalkması gibi sık karşılaşılan durumlar masum görünen ama yalanı normalleştiren davranışlardır. Çocuk da sıkıntıdan kurtulmak için bu bahanelere sığınmaya başlar. Aynı zamanda çocuk ailenin beklentilerini karşılamak için ya da karşılayamamaktan korktuğu için de yalana başvurabilir. Karnesi kötü gelen çocuğun, karneyi kaybettim demesi gibi.
Ne Yapmalı?
Öncelikle çocuğun ne tür yalan söylediği tespit edilmeli. Davranışın altında yatan psikolojik ve çevresel faktörler anlaşılmaya çalışılmalı. Yalan sonrası yapılacaklardan çok öncesine önem verilmeli. Yani ebeveyn çocuğa iyi bir örnek olmalı, dürüstlüğün önemi çocuğa öğretilmeli. Çocuğu yalana iten sebepler ortadan kaldırılmalıdır. Aile çocuktan kendi yerine yalan söylemesini kesinlikle istememeli bu davranışı küçümseyip eğlenmemelidir. Aşırı engellemelere ve cezalara başvurulmamalı eğitimsel olarak çocuğa doğrular öğretilmelidir. Yalan davranışı çevresel faktörlerle birlikte değerlendirilmeli, salt yalanın zararlarından çok iyi davranışların, dürüstlüğün önemi kavratılmalıdır. Yalanın ciddi boyutlara gelmesiyle nörolojik muayene yapılmalı ve psikolojik destek alınmalıdır.
Psikolog Hilal YAYCI KOÇAK
Kaynakça
Yavuzer, H. (1990). ÇOCUK PSİKOLOJİSİ. Remzi Kitabevi.
İlginizi çekebilecek diğer yazılarımız:
HAMİLELİK SÜRECİNDE BABALIK PSİKOLOJİSİ
PSİKANALİZ YAZI SERİSİ-FREUD NEDEN ÇOCUKLUK ÇAĞINA İNİYOR?
