DEPRESYONUN DSM-5 TANI KRİTERLERİ VE BELİRTİLERİ

Depresyon nedir?

Depresyon ruhsal bozukluklar içerisinde en sık görülen rahatsızlıklardan birisidir. Depresyonu bir hastalık olarak düşünmek yapılan işi kolaylaştıracaktır. Depresyon her bireyde görülen ve karşılaşılan olay ve durumlar karşısında üzüntü duygusundan çok farklı bir tepkidir (Torun, 2020).

Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğünde depresyon (çökkünlük, çöküntü): Üzüntü, sıkıntı, karamsarlık gibi duygularla birlikte isteksizlik, işlevlerde yavaşlama, güçte, özgüven ve özsaygıda azalma gibi belirtiler gösteren ruhsal bozukluk olarak tanımlanmaktadır.

Birincil çökkünlük (depresyon ) bedensel ya da başka ruhsal rahatsızlığa bağlı olmadan ortaya çıkan durumken; ikincil çökkünlük başka bir rahatsızlığa bağlı olarak ortaya çıkan çökkünlük durumudur.  Bu türde asıl hastalıktan ayırt etmek oldukça zordur (Öztürk ve Uluşahin, 2011).

İÇERİĞİ YOUTUBE’DAN DİNLEMEK İÇİN TIKLAYINIZ.

Depresyonun DSM-5’e göre tanı ölçütleri

DSM-5 depresyon bozuklukları adı altında aşağıdaki depresyon türlerinin tanı kriterlerini belirtmiştir:

1. Yıkıcı Duygudurumu Düzenleyememe Bozukluğu
2. Majör (Yeğin) Depresyon Bozukluğu
3. Süregiden Depresyon Bozukluğu (Distimi)
4. Aybaşı Öncesi (Premenstrüel) Disforik Bozukluğu
5. Maddenin / İlacın Yol Açtığı Depresyon Bozukluğu
6. Başka Bir Sağlık Durumuna Bağlı Depresyon Bozukluğu
7. Tanımlanmış Bir Diğer Depresyon Bozukluğu
8. Tanımlanmamış Depresyon Bozukluğu

Majör (Yeğin) Depresyon Bozukluğu’nun DSM-5 tanı kriterleri şu şekildedir:

1. Aynı iki haftalık dönem boyunca, aşağıdaki belirtilerden beşi (ya da daha çoğu) bulunmuştur ve önceki işlevsellik düzeyinde bir değişiklik olmuştur; bu belirtilerden en az biri ya (1) çökkün duygudurum ya da (2) ilgisini yitirme ya da zevk almamadır.

Not: Açıkça başka bir sağlık durumuna bağlı belirtileri kapsamayın.

1. Çökkün duygudurum, neredeyse her gün, günün büyük bir bölümün de bulunur ve bu durumu ya kişinin kendisi bildirir (örn. üzüntülüdür, kendini boşlukta hisseder ya da umutsuzdur) ya da bu durum başka­larınca gözlenir (örn. ağlamaklı görünür). (Not: Çocuklarda ve ergenlerde kolay kızan bir duygudurum olabilir.)
2. Bütün ya da neredeyse bütün etkinliklere karşı ilgide belirgin azalma ya da bunlardan zevk almama durumu, neredeyse her gün, günün büyük bir bölümünde bulunur (öznel anlatıma göre ya da gözlemle belirlenir).
3. Kilo vermeye çalışmıyorken (diyet yapmıyorken) çok kilo verme ya da kilo alma (örn. bir ay içinde ağırlığının % 5’inden daha çok olan bir değişiklik) ya da neredeyse her gün, yeme isteğinde azalma ya da art­ma. (Not: Çocuklarda beklenen kilo alımını sağlayamama göz önünde bulundurulmalıdır.)
4. Neredeyse her gün, uykusuzluk çekme ya da aşırı uyuma.
5. Neredeyse her gün, psikodevinsel kışkırtma (ajitasyon) ya da yavaşlama (başkalarınca gözlenebilir; yalnızca, öznel, dinginlik sağlayamama ya da yavaşladığı duygusu taşıma olarak değil).
6. Neredeyse her gün, bitkinlik ya da içsel gücün kalmaması (enerji dü­şüklüğü).
7. Neredeyse her gün, değersizlik ya da aşırı ya da uygunsuz suçluluk duyguları (sanrısal olabilir) (yalnızca hasta olduğundan ötürü kendini kınama ya da suçluluk duyma olarak değil).
8. Neredeyse her gün, düşünmekte ya da odaklanmakta güçlük çekme ya da kararsızlık yaşama (öznel anlatıma göre ya da başkalarınca göz­lenir).
9. Yineleyici ölüm düşünceleri (yalnızca ölüm korkusu değil), özel eylem tasarlamaksan yineleyici kendini öldürme (intihar) düşünceleri ya da kendini öldürme girişimi ya da kendini öldürmek üzere özel bir eylem tasarlama.
10. Bu belirtiler klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.
11. Bu dönem, bir maddenin ya da başka bir sağlık durumunun fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.

Not: A-C tanı ölçütleri bir yeğin depresyon dönemini oluşturur.

Not: Önemli bir yitim (kayıp) (örn. yas, batkınlık [parasal çöküntü], doğal bir yı­kım sonucu yitirilenler, önemli bir hastalık ya da yetiyitimi) karşısında gösterilen tepkiler arasında, A tanı ölçütünde belirtilen, yoğun bir üzüntü duygusu yaşa­ma, yitimle ilgili düşünüp durma, uykusuzluk çekme, yeme isteğinde azalma ve kilo verme gibi belirtiler olabilir ve bunlar da bir depresyon dönemini andırabilir. Bu gibi belirtiler anlaşılabilir ya da yaşanan yitime göre uygun bulunabilirse de, önemli bir yitime olağan tepkinin yanı sıra bir yeğin depresyon döneminin do olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu karar, kişiden alınan öykünün ve yitim bağlamında yaşanan acının kültürel ölçülere göre dışavurumunun değerlendirilmesini gerektirir.

1. Yeğin depresyon döneminin ortaya çıkışı şizoduygulanımsal bozukluk, şizofreni, şizofrenimsi bozukluk, sanrılı bozukluk ya da şizofreni açılımı kapsamında ve psikozla giden tanımlanmış ya da tanımlanmamış diğer bozukluklarla daha iyi açıklanamaz.
2. Hiçbir zaman bir mani dönemi ya da bir hipomani dönemi geçirilmemiştir.

Not: Mani benzeri ya da hipomani benzeri dönemler maddenin yol açtığı dönemlerse ya da başka bir sağlık durumunun fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanabiliyorsa bu dışlama uygulanmaz.

Distimik bozukluğun DSM-5 el kitabında yayınlanan belirtiler şunlardır:

1. En az iki yıl süreyle, çoğu gün, günün büyük bir bölümünde, kişinin söylediği ya da başkalarınca gözlendiği üzere çökkün duygudurum vardır.
2. Depresyondayken aşağıdakilerden ikisinin ya da daha çoğunun varlığı:
3. Yeme isteğinde azalma ya da aşırı yemek yeme,
4. Uykusuzluk çekme ya da aşırı uyku uyuma,
5. İçsel güçte (enerji düzeyinde) azalma ya da bitkinlik,
6. Benlik saygısında azalma,
7. Odaklanamama ya da karar vermekte güçlük çekme,
8. Umutsuzluk duyguları.
9. Bu bozukluğun iki yıllık süresinde, kişide, bir kezde, iki aydan daha uzun bir süre olmadığı olmamıştır.
10. Yeğin (majör) depresyon bozukluğu için belirtileri, iki yıl süreyle, sürekli olarak bulunabilir.
11. Hiçbir zaman bir mani dönemi ya da bir hipomani dönemi geçirilmemiştir ve siklotimi bozukluğu için belirtileri hiçbir zaman karşılamamıştır.
12. Bu bozukluk, süregiden şizoduygulanımsal bozukluk, şizofreni, sanrılı bozukluk ya da şizofreni açılımı kapsamında ve psikoza giden belirlenmiş ya da belirlenmemiş diğer bozukluklarla daha iyi açıklanamaz.

Depresyonun belirtileri

Genel Görünüm ve Dışa Vuran Davranış

Depresif hastada genel olarak yüz çizgileri belirgin, alın çizgileri derinleşmiş, hüzünlü ifade, omuzlar çökkün, yüzünde üzüntülü bir ifade vardır. Depresif hastalarda öz bakım azalmış olabilir. Ayrıca hareketlerde genel bir yavaşlama ve durgunluk olabilir (Öztürk ve Uluşahin, 2011; Türkçapar, 2020).

Konuşma ve İlişki Kurma

Hafif ve orta çökkünlükte iletişim çok zor olmaz. Şiddetli çökkünlükte alçak, bitkin ve yavaş bir ses vardır. Ağır çökkünlüklerde bazen hasta fazlasıyla duygusuz görünümde olduğu için iletişim zor olur, mutizm görülebilir (Öztürk ve Uluşahin, 2011; Türkçapar, 2020).

Duygulanım

Depresif bireylerde genel bir keyifsizlik, derin üzüntü, sık ve kolay ağlama, isteksizlik ve zevk alamama gibi duygulanımlar mevcuttur. Ağır çökkünlüklerde bunaltı ve tedirginlik mevcut olabilirken; kimi hastalarda da öfke de eşlik edebilir (Öztürk ve Uluşahin, 2011; Türkçapar, 2020).

Bilişsel yetiler

Depresif bireylerin bilinci açıktır. Bazen çok ağır, uyuşukluk hali bilinç bulanıklığı izlenimi verse de; zaman yer ve kişiye yönelimde bozukluk yoktur. Depresif bireyler unutkanlık, dikkat dağınıklığı gibi konulardan yakınabilirler. Genellikle bir algı bozukluğu yoktur (Öztürk ve Uluşahin, 2011; Türkçapar, 2020).

Düşünce süreci ve içeriği

Depresif bireylerde düşünce hızı yavaşlamıştır. Düşünce içeriğinde ise pişmanlıklar, acı veren olumsuz anılar, ölüm, umutsuzluk, karamsarlık, kendini suçlama gibi içerikler mevcuttur. Özsaygı azalmış, değersizlik, işe yaramazlık, yanlış giden şeylerden kendini sorumlu tutabilir. Depresif bireylerde intihar riski sorgulanmalıdır (Öztürk ve Uluşahin, 2011; Türkçapar, 2020).

Bedensel ve fizyolojik belirtiler

Hastaların çoğunda yeme isteği azalıp zayıflama olsa da seyrek olarak aşırı yeme ve kilo alımı da mevcuttur. Enerji azlığı, güçsüzlük, halsizlik, çabuk yorulma, uykusuzluk ve kabızlık görülebilir. Ayrıca bireyin cinsel isteklerinde azalma, zevk alamama mevcut haller olabilir (Öztürk ve Uluşahin, 2011).

Depresyon ile ilgili diğer yazılarımız:

DEPRESYONUN NEDENLERİ

DEPRESYON NEDİR VE TEDAVİSİ NASILDIR?

DEPRESYON – FUAT TORUN

Depresyondan Çıkış Yolu – Prof.Dr. Hakan TÜRKÇAPAR

DEPRESYONDA BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI KURAM VE MÜDAHALELER

Kaynakça

Amerikan Psikiyatri Birliği. (2018). DSM-5 tanı ölçütleri başvuru el kitabı. (Çev., Prof. Dr. Ertuğrul Köroğlu). HYB Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi 2013).

Türkiye Bilimler Akademisi, (2021). Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü. http://terim.tuba.gov.tr/ adresinden alınmıştır.

Türkçapar, M. H. (2020). Depresyondan çıkış yolu. Epsilon Yayınevi.

Torun, F., (2020). Depresyon: Bilişsel davranışçı terapi ışığında kendine yardım kılavuzu (5. bs). Psikonet Yayınları.

Öztürk, M. O. ve Uluşahin, A. (2011). Ruh sağlığı ve bozuklukları. Nobel Tıp Kitabevleri.