GEŞTALT TERAPİDE KULLANILAN TEKNİKLER
Geştalt terapide birçok teknik vardır. Bu tekniklerden bazıları diğer terapilerde de gördüğümüz tekniklerdir. Çünkü geştalt terapi diğer yaklaşımlardan etkilenmiş diğer terapilerde aynı şekilde bu yaklaşımdan etkilenmişlerdir. Rüyalar ile çalışma, Duygularla Baş Başa Kalma, Abartma ve İçsel Diyalog Alıştırması, Davranışın Prova Edilmesi, Tersine Çevirme ve Boş Sandalye Tekniği, Daire Yapma tekniklerine açıklamaya çalışacağız.
GEŞTALT TERAPİDE KULLANILAN TEKNİKLER
Geştalt terapide süreç üç evrede yürütülür. İlk evrenin temel işlevi danışan ile terapisini ittifakının sağlanması ve terapi sonu hedeflerinin belirlenmesidir. Bu ilk evrede önemli olan faktörler terapi süreci boyunca işlevselliği önemli olan yüksek odaklanma ve dikkati sağlayacak olan enerjinin olması, terapist ve danışanın görev odaklı ve güvene dayalı çalışma ittifakının geliştirilmesi, şimdi ve burada ilkesine dayalı bir çalışma anlayışı olduğu konusunda anlaşılması ve kutuplar ile çalışılacağının belirtilmesidir. Orta aşamada ise terapinin ilk aşamasında üzerinde anlaşılan hedeflere yönelik geştalt teknikleri yardımı ile çalışma yürütülür. Bu aşamada danışanın daha bütünleşmiş bir benlik kazanımı elde etmiş olması sağlanmalıdır. Son aşamada ise terapi sürecinin sona erecek olmasına bağlı yoğun duygu ve endişelerin kontrol edilmesi, danışanın terapinin sona ereceği düşüncesiyle terk edileceği duygusu yaşama olasılığı göz önüne alınarak kendisindeki süreç içindeki büyümeyi fark etmesi sağlanarak güçlendirme yapılmalıdır.
Gestalt terapi yaklaşımında kullanılan tüm tekniklerin amacı farkında olmayı artırmak ve bütünleşmeyi sağlamaktır. Danışan ve danışman her oturumda bilinmeyen alanlarda keşfe çıkarlar ve varoluşçu bir etkileşim içine girerler. Uygulanan teknikler deneyimsel öğrenmenin önemli bir noktasıdır. Danışanlar için bu öğrenme yolunu sunmak danışmanın görevlerinden biridir. Danışanın farkındalığının arttırılması bitirmemiş işlerini veya problemlerini şimdiye taşıyarak bir çözüm ve yeni bakış açısı geliştirme maksadı ile deneyler uygulanır. Bu tekniklerin sunulması davet şeklinde, saygı çerçevesinde ve zamanlama olarak dikkatli bir şekilde yapılmalıdır. Danışanları bu sürece davet etmek için yüzleştirme kullanılabilir fakat yüzleştirmenin danışanın zayıf yönlerini ya da özelliklerine yönelik değil danışanda olumlu değişikliklere sebep olabilecek nitelikte olmalıdır. Danışanın beden diline dikkat ederek söyledikleri ile beden dili arasında bir uyumsuzluk varsa bu uyumsuzluğu dikkat çekebilmek, danışanın da farkına varabilmesi için yüzleştirme yapılabilir. Bununla birlikte terapistin danışana uygulayacağı teknik ya da deneyle ilgili bilgi vermesi onu davet etmesi ve istedikleri zaman bırakabileceğini söylemesi önemlidir.
Geştalt teknikleri bir araçtır. Danışanın farkındalık kazanması, iç çatışmaların yaşanması, bitmemiş işlerini bitirmesi, performans anksiyetesini yenebilmesi, kutuplaşmalarda oluşan tutarsızlığın üstesinden gelebilmesi, sorumluluk alabilmesi için bir araçtır. Bu teknikleri uygulamak geştalt yapmak demek değildir. Terapide; ilişki kurmak, bu ilişkiye şimdi ve burada, ben sen içerisinde sürdürmek çok daha önemlidir. Geştalt terapi bir bütündür. Dolasıyla bir psikolojik danışmada sadece hele hele amaçsız ve yersiz bir biçimde teknikleri uygulamak geştalt terapi yapmak demek değildir. Terapi sürecinde teknikler birlikte kullanılabilir. Teknikler birbirinden tamamen bağımsız değildir.
Geştalt terapide birçok teknik vardır. Bu tekniklerden bazıları diğer terapilerde de gördüğümüz tekniklerdir. Çünkü geştalt terapi diğer yaklaşımlardan etkilenmiş diğer terapilerde aynı şekilde bu yaklaşımdan etkilenmişlerdir. Rüyalar İle Çalışma, Duygularla Baş Başa Kalma, Abartma ve İçsel Diyalog Alıştırması, Davranışın Prova Edilmesi, Tersine Çevirme ve Boş Sandalye Tekniği ve Daire Yapma tekniklerine açıklamaya çalışacağız.
İçsel Diyalog Alıştırması
Geştalt terapinin amaçlarından biri danışanın kabul etmediği ya da çatışma yaratan kişilik yönlerinin tekrar bütünleştirilmesi, kabul edilmesini sağlamaktır. Önemle üzerinde durulan konulardan biri kişilik fonksiyonlarındaki bölünmelerdir. Topdog (baskın ben ) ve underdog (çekinik ben) arasındaki çatışma terapinin odak noktasıdır. Topdog; dürüst, otoriter, ahlaklı talep eden, sözünü geçiren ve engelleyen yönümüzdür. Underdog ise kurban rolü oynayarak sorumluluk almamak için sebepler bularak işleyen, pasif, zayıf ve güçsüz yöndür. Bu ikisi kontrolü ele geçirmek için sürekli olarak bir çatışma içindedir. Bu iki zıt kutup içselleştirme mekanizmasından kaynaklanmaktadır. İçselleştirmede genellikle aile olmak üzere diğer insanların düşüncelerini, tutumlarını kendi kişiliğine entegre etme söz konusudur. Bu yüzden danışanlar olduğu gibi kabul ettikleri içselleştirmelerinin farkında olmaları çok önemlidir.
Bu teknikte danışanın kişiliğindeki kutuplaşmalardan biri ile diyaloğa girmesi istenebilir. Bunun yanında danışanın bir organı ile konuşması ve organına ses vermesi şeklide de diyalog geliştirilebilir. Burada sahiplenilmeyen özellikleri sahiplenilmesi farkındalık düzeyinin arttırılması amaçlanmıştır.
Boş Sandalye Tekniği
Danışanın eleştirdiği şeyleri ortaya koymasına yönelik bir tekniktir. Terapist danışanın bir sandalyeye oturup topdog olmasından sonra diğer sandalyeyi geçerek underdog olmasını ister. Bütün bölümlerini danışan tarafından uygulandığı bir rol oynama tekniğidir. Bu sayede danışanın içsel eleştirileri ortaya çıkar ve danışan çatışmaları bütünüyle yaşar. Her iki yönü de kabul etmesi bunları bütünleştirilmesi ile çatışma çözebilir. Bu egzersiz danışanın kendinde bütünleştirmediği ya da kendinde kabul etmediği yönlerini tanımasına yardımcı olur.
Daire Yapma
Grupla gerçekleştirilebilecek bu uygulamada grup üyelerinden birinin kişisel bir paylaşımla bulunması, diğerleri ile konuşması ya da beraber bir şey yapması istenir. Bu uygulamadaki amaç danışanın kendini açmasını, kendi ile yüzleşmesini, risk almasını, yeni davranışlar denemesi, kendini gelişmesi ve değişmesidir. Örneğin gruptakilere güvenmediği için kendin açmadığını söyleyen bir üyenin diğer grup üyelerine size güvenmiyorum çünkü şeklinde bir cümle kurarak kendini açmamasının nedeni ifade etmesi sağlanabilir.
Tersine Çevirme Tekniği
Olan özelliğin ters çevrilip oynanmasıdır. Sakin ise kızgın, tutumlu ise müsrif oynanır. Böylece birçok nokta ortaya çıkmakta ve kutupların bütünleşmesi sağlanmaktadır.
Bu teknik danışanların özellikle reddetmeye çalıştıkları bazı kişisel özellikleri kabul etmeye başlamalarına yardımcı olur.
Davranışın Prova Edilmesi
Kaygılandığımız durumda içsel prova yaparız genelde fakat bu daha fazla enerji tüketir yeni davranışın denemesi istekliliğimize sık sık ket vurur. Danışanlar provalarını bir danışanla yüksek sesle paylaşırlarsa sosyal rollerin desteklemekte kullandıkları pek çok hazırlık aracının daha çok farkına varırlar. Başkalarının beklentilerini karşılamak için nasıl çabaladıklarının ne dereceye kadar onaylanmak, kabul edilmek ve beğenilmek istediklerinin gittikçe daha çok farkına varırlar.
Abartma Alıştırması
Geştalt terapinin amaçlarından biri danışanların beden dili kullanılarak gönderdikleri ince mesajların ve imaların daha çok farkına varmalarını sağlamaktır. Hareketler ve tutumlar önemli anlamlar taşıyabilir ancak bunlar eksik olabilir. Bu alıştırmada kişiden davranış ile bağlantılı duyguyu genellikle yoğunlaştıran, anlamı daha açık hale getiren hareket veya jesti tekrar tekrar abartması istenir. Abartma alıştırmasında araç olan bazı davranış örnekleri titreme, kambur durma ve omuzları eğme, yumrukları sıkma, kaşlarını çatma, yüz ekşitmek kolları çaprazlamadır. Bir danışan örneğin bacaklarının titrediğini söylüyorsa terapist danışanın ayağa kalkmasını ve titremeye abartması isteyebilir. Daha sonra terapist danışmadan titreyen uzuvlarını konuşulmasını da isteyebilir. Başka bir teknikle birleştirilerek kullanılabilir.
Duygularla Baş Başa Kalma
Danışanların çoğu korku veren tatsız duygulardan kaçınmaya arzularlar. Danışanların kaçmak istedikleri tatsız bir duyguya veya ruh haline değindikleri önemli anlarda terapist danışanları duyguları ile baş başa kalmaya zorlayabilir. Terapist onları kaçınmak istedikleri duygunun veya davranışın derinine inmeye teşvik edebilir. Duygularla karşılaşma, yüzleşme ve onları yaşama hem cesaret gerektirir hem de gelişim için yolu açmaktır. Bu yoldaki engelleri kaldırma da kaçınılmaz olan acıya katlanmak değişme isteklerinin bir göstergesidir.
Rüyalar İle Çalışma
Psikanalizde rüyalar yorumlanır, entelektüel iç görü vurgulanır ve rüyaların bilinçdışı anlamlarını keşfetmek için serbest çağrışım kullanılır. Geştaltta rüyaları yorumlanmaz ya da analiz edilmez. Asıl amaç rüyaları hayata döndürmek ve onları şimdi oluyormuşçasına tekrar yaşamaktır. Rüya şimdi de canlandırılır ve rüyayı gören kişi rüyasının bir parçası haline gelir. Rüyalarla çalışmada önerilen format rüyadaki her ayrıntının listesini yapmak her kişi olay ve ruh halini hatırlamak ve sonra da mümkün olduğunca kendini vererek canlandırma yapmaktır. Danışan diyalog kurarak kendin değiştirip bu bölümlerin her biri haline gelmektedir. Yani her bir bölümünün kişinin yansıması olduğu varsayılır danışan çeşitli karakterler veya bölümler arasında etkileşimler için senaryolar yaratır. Bu rüyadan tüm değişik bölümleri bir danışanın aykırı ve olumsuz yanlarının ifadesidir. Danışan bu canlandırmalar arasında koşarak duygularının genişliğinin gittikçe daha çok farkına varır.
Perls’in yansıtma kavramı onun rüya oluşturma kuramının merkezindedir. Ona göre rüyadaki her kişi her nesne rüyayı gören kişinin yansıtılmış bir özelliğidir. Danışan rüya hakkında düşünmez ve onu analiz etmez ancak onu bir senaryo olarak kullanır ve rüyanın değişik bölümleri arasında diyalog kurmayı denerler. Danışanların zıt yönleri arasında çatışma çıkarsa da sonunda iç farkındalıklarını arttırabilir ve bütünleşebilirler.
Freud rüyayı bilinçdışına giden en kolay yol olarak nitelemiştir ancak Perls’e görür rüyalar bütünleşmeye giden en kolay yoldur. Perls’e göre rüya insan varlığının en spontan ifadesidir. Bitmemiş bir durumu temsil eder ancak her rüya ayrıca kişinin kendisi ile ve mevcut mücadelesi ile ilgili varoluşçu mesajlarda içerir. Tüm bölümler anlaşılır ve özümsenirse rüyalarda her şey bulunabilir. Pers rüyalarda düzgün çalışılırsa varoluşçu mesajını daha açık hale gelebileceğini savunur. Ona göre rüyaların kayıp kısımları insanların kaçırma yöntemlerinin ortaya çıkararak kişilik boşluklarını keşfetmenin uygun bir yoludur. Bireyler rüyaları hatırlamazlarsa yaşamlarında yanlış giden şeyler ile yüzleşmeyi reddediyor olabilirler. Terapist danışandan hiç değilse kayıp rüyalar ile konuşmasını isteyebilir.
Bitmemiş İşler
Bireyin yaşayamadığı içinde ukde kalan duyguları daha sonra bireysel psikolojik danışmada ya da grupla psikolojik danışmada yaşanması sağlanarak işlerinin bitirilmesi amaçlanmıştır. Bitirmem işler boş sandalye kullanılarak ya da rol değiştirme ile bitirilebilir.
Kaynakça
Voltan Acar, N. (2011). Gestalt terapi: Ne kadar farkındayım (6.Baskı). Nobel Yayınevi.
Daş, C. (2015). Geştalt terapi (6.Baskı). Hekimler Yayın Birliği.
Birben Yavuz, F. (2021). Kısa geştalt terapi. N. Canel (ed.) Terapide yeni ufuklar ( 1. Bs., s. 63-80) içinde. Pinhan.
Corey, G. (2015). Psikolojik danışma, psikoterapi kuram ve uygulamaları (8. Baskı). Mentis Yayıncılık.
