KAREN HORNEY’İN NEVROTİK GÖRKEM ARAYIŞI KAVRAMI
KAREN HORNEY’İN NEVROTİK GÖRKEM ARAYIŞI KAVRAMI
Her insanın bir gerçek benlik imgesi ve idealleştirilmiş benlik imgesi bulunmaktadır. Gerçek benlik imgesi ile idealleştirilmiş benlik imgesi arasındaki fark ne kadar az ise kişinin o kadar sağlıklı olması beklenmektedir. Bu iki imge arasındaki uçurum ne kadar fazla ise kişinin nevrotik olması da o kadar artar. Horney’e göre görkem arayışı; kişinin gerçek yaşamında idealleştirilmiş benlik imgesine ulaşmaya çalışmasıdır. Görkem arayışında ideal benlik kişiye gerçek benliğinden daha gerçek gelir. Bunun nedeni ideal imgenin daha cazip olması değil kişinin ihtiyaçlarını karşılıyor olmasıdır. Görkem arayışının 3 öğesi vardır: mükemmellik ihtiyacı, nevrotik hırs, kinci zafer ihtiyacı.
Kişiye ideal benliğini gerçekleştirmesinde yardımcı olan dürtünün en aşırısı mükemmellik ihtiyacıdır. Bu dürtünün en temel amacı bütün bir kişiliği ideal benliğe dönüştürmekten başka bir şey değildir. Bu dönüşümde Horney’in “zorunlulukların zulmü” adını verdiği katı ve ödün vermez buyruklar yardımcı olmaktadır. “Gerçekte ne kadar rezil bir yaratık olduğunu unut, senin olman gereken şey işte bu ve önemli olan tek şey de senin bu olman”
Bu bahsettiğimiz üç dürtüden en belirgin olanı nevrotik hırstır. Başkalarını gölgede bırakırcasına üstün olma dürtüsü varsa ve her şeyde en iyisi olmaya çalışıyorsa birey, nevrotik hırstan bahsedebiliriz. Nevrotik hırsta içerik sürekli değişebilir. Okulda en iyi notları almak, en iyi not alamamanın bir rezalet olduğunu düşünmek sonrasında en çok parayı kazanma veya en iyi politikacı olmak gibi zorlantılı dürtülerle içerik değişkenlik gösterir. Nevrotik hırs kendini materyalist olmayan bir şekilde toplumdaki en hayırsever kişi olmak şeklinde de gösterilebilir.
Bu bahsettiğimiz üç dürtüden en yıkıcı olanı ise kinci zafer ihtiyacıdır. Kinci zafer ihtiyacında kişi belirli hedefler doğrultusunda başarıya ulaşmaya çalışıyor gibi görünebilir. Ancak kinci zafer ihtiyacında önemli olan başarı değildir; diğerlerini utandırmak, rezil etmek ya da diğerleri üzerinde iktidar sahibi olmaktır. Bu kinci zafer ihtiyacını motive eden güç çocukluk çağında yaşanılan aşağılık duygusudur.
Bir dürtüyü zorlantılı olarak tanımlamak için doğal olarak gelişen istek ve arzuların tam tersidir. Başka bir deyişle doğal olan “yapmak istiyorum” iken zorlantılı olan “ tehlikeyi savuşturmak için yapmalıyım” şeklinde ifade edilir. Bir dürtünün zorlantılı olduğu genelde kişinin engellenmiş hissettiği zamanlarda ortaya çıkar.
Görkem arayışı ile insanın sağlıklı çabaları arasındaki fark sadece derece farkıymış gibi gözükse de öyle değildir. Aradaki fark doğallıkla zorlantı; sınırları kabullenmekle inkar etmek; görkemli bir sonuca odaklanmakla değişim duygusuna sahip olmak arasındaki farklılıktır. Aslında en temel fark ideal benliğin aktüelleştirilmesi ile alakalıdır. Diğer öteki farklılıklar ideal benliğin gerçek benliğin yerine geçmesi ile alakalıdır.
Çölde gezen kişi, yorgunluğun ve susuzluğun zorlanması ile serap görünce, ona ulaşmak için gerçekten çabalar ancak sıkıntısını sona erdirmesi gereken serabın ta kendisi -görkem- hayal gücünün bir ürünüdür.
Nevrotik görkem arayışı Horney’in “gurur sistemi olarak isimlendirdiği olgunun ortaya çıkmasına yardımcı olur. Gurur sistemi; nevrotik gururu, nevrotik hak taleplerini ve öz nefreti içerir.
Psikolog Özgür KOÇAK
Kaynak
Yazgan İnanç B. Yerlikaya E ., Kişilik Kuramları, Pegem Akademi, 6. Basım, Ankara 2012
Horney K., Nevrozlar ve İnsan Gelişimi, Sel yayıncılık
İlginizi çekebilecek diğer yazılarımız:
Kozmik Kahkaha – Vamık D. Volkan
