MÜKEMMELİYETÇİLİK NEDİR VE NASIL BAŞ EDİLİR?
MÜKEMMELİYETÇİLİK NEDİR VE NASIL BAŞ EDİLİR?
Günlük hayatta çok sık kullandığımız mükemmeliyetçilik kavramı, ilk bakışta olumlu gibi gelse de çoğu ruhsal sıkıntının temellerini oluşturan zorlayıcı bir durumdur.
Mükemmeliyetçilik, kişinin kendi kendisine zorlayıcı standartlar belirlemesi ve sorunlara yol açmasına rağmen bunlara ulaşmak için amansızca çabalamasıdır. Bu durum, kişinin özdeğerini neredeyse tamamen bu standartlar için ne kadar uğraşıldığına ve onlara ne kadar iyi ulaşıldığına dayandırmasını içerir.
Bu tanımdaki önemli noktalar;
- Zorlayıcı standartlar ve özeleştiri : Kişinin kendine çok yüksek standartlar koyması ve bu standartlara ulaşamadığında kendini eleştirmesi ulaştığında ise başarısını küçümsemesi. Örneğin; mükemmeliyetçi bir öğrenci matematik sınavı için kendine 100 puan almak gibi yüksek bir hedef koyuyor. Sınav sonucunda 90 alsa dahi kendini başarısız görüp eleştiriyor. Bu öğrenci 100 puan aldığında ise sınav zaten çok kolaydı bu benim başarım değil diyerek kendini küçümsemeye devam edebiliyor.
- Olumsuz etkilerine rağmen bu standartlara uyma çabası: Kişinin yüksek standartlara uymak için çok fazla çabalaması ve bunun sonucunda ciddi sorunlar ( sosyal, ailesel, fiziksel, ruhsal vb.) ortaya çıkmasına rağmen ısrar etmesidir. Örneğin mükemmeliyetçi bir kişi evinin her zaman tertemiz olması ve hiç toz olmaması gibi yüksek bir hedef belirliyor. Bu hedef içinse günün büyük bir bölümünü temizlik yaparak geçiriyor. Sosyal hayatı bitiyor, ailesel sorunlar ortaya çıkıyor hatta sağlığı bozuluyor. Buna rağmen kişi temizlik yapmaya ve bu yüksek standart için çabalamaya devam ediyor.
- Öz değerlendirmeyi bu yüksek standartlara dayandırmak: Bu madde ise benlik için en yıkıcı olan kısım. Kişi yüksek standartlara uyamazsa kendini; yeteneksiz, başarısız , kötü biri olarak tanımlıyor ve kendini cezalandırıyor. Örneğin mükemmeliyetçi bir satış temsilcisi kendine bütün müşterileri ikna etmek gibi bir hedef koyuyor. Bu hedefe ulaşamadığında ise kendini işinde tamamen başarısız, aldığı maaşı hak etmeyen biri olarak tanımlıyor. Bunun sonucunda ise maaşını temel ihtiyaçları için bile kullanmayıp kendini cezalandırıyor.
Mükemmeliyetçilik başlı başına hayatı zorlaştıran bir durum olmasının yanında çoğu ruhsal sıkıntıyla da ilişkili bulunmuş. Anksiyete bozuklukları, obsesif kompülsif bozukluk, depresyon, beslenme bozuklukları mükemmeliyetçiliğin sebep olduğu ya da mükemmeliyetçiliğe neden olan ruhsal bozukluklar arasında gösterilmektedir.
Mükemmeliyetçilik çoğu mizaç ve kişilik özelliği gibi çevre ve genetiğin sebep olduğu bir durumdur. Ebeveynlerin mükemmeliyetçi (gen) olması ya da ebeveyn tutumları (eleştirel ebeveyn vb.) durumu başlatan etmenler olabileceği gibi kişinin mükemmeliyetçiğinin sürekli onaylanması(titizliğinin takdir edilmesi) durumu sürdüren başlıca sebeplerden biridir.
Mükemmeliyetçiği aşmak için neler yapılabilir?
- Mükemmeliyetçiliği devam ettiren sebeplere odaklanın. (döngüyü keşfedin)
- Bu durumu değiştirmek kolay değildir çünkü her değişim avantajları ve dezavantajları beraberinde getirir. Avantaj dezavantaj listesi yapın ve hedefinizi belirleyin.
- Kendinizi takip edin. Hangi alanlarda mükemmeliyetçi davranıyorum? Aklımdan geçen düşünceler neler? Korkularım neler? Bunları not alın.
- Mükemmeliyetçi hedefleriniz hakkında gerçekleri öğrenin. ( Örneğin: ‘ne kadar çok çalışırsan o kadar çok başarılı olursun ‘ Bu düşünce gerçek mi? Her zaman böyle mi olur? )
- Davranışsal deneyler yapın. (Örneğin, ‘evim tertemiz olmazsa misafirlerim benimle alay eder’ düşüncesini test edin. Özellikle evi dağınık bırakın ve sonuçlarına bakın.)
- Yap hep ya hiç düşünme tarzı gibi bilişsel çarpıtmalarınızı keşfedin ve bunları esnetin.
- Kaçınmalarınızı fark edin. ( Kişi kendine çok yüksek bir hedef koyarsa ulaşamayacağı durumlarda ‘erteleme’ye başlayabilir.)
- Negatif durumlara odaklanmak yerine olumluyu fark edin.
- Düşünce tarzını fark edip işlevsel düşüncelerinizi değiştirin.
- Başa çıkma becerilerini geliştirin.
- Ve son olarak mükemmeliyetçiliği yenmek kolay olmayabilir çünkü temelde çok güçlü dinamikler yatıyor ve bunların üstesinden gelmek zorlayıcı olabilir. Bir ruh sağlığı uzmanından destek almaktan çekinmeyin.
Kaynakça
Mükemmelliyetçilik – RozShafran, Sarah Egan , TraceyWade. Kuraldışı Yayıncılık – İstanbul 2010
Psikolog Hilal YAYCI KOÇAK
İlginizi çekebilecek diğer yazılarımız:
ANKSİYETE BOZUKLUĞU NEDİR? TEDAVİSİ NASILDIR?
