SOSYAL FOBİ NEDİR? NASIL BAŞ EDİLİR?
SOSYAL FOBİ NEDİR? NASIL BAŞ EDİLİR?
Bu yazımızda sosyal fobi nedir? Belirtileri nelerdir? Tanı kriterleri nelerdir? Hangi kişilik özellikleri eşlik eder? Sosyal fobide yer alan otomatik düşünceler hangileri? Nasıl baş edilir? Gibi sorulara cevap vermeye çalışacağız.
Toplumsal Kaygı Bozukluğunun (Sosyal Fobi)DSM 5’e göre tanı kriterleri şunlardır;
- Kişinin, başkalarınca değerlendirilebilecek olduğu bir ya da birden çok toplumsal durumda belirgin bir korku ya da kaygı duyması. Örnekler arasında toplumsal etkileşmeler (Karşılıklı konuşma, tanımadık insanlarla karşılaşma), gözlenme (Yemek yerken ya da içerken) ve başkalarının önünde bir eylemi gerçekleştirme (örn. bir konuşma yapma) vardır.
Not: Çocuklarda kaygı, yaşıtlarının olduğu ortamlarda ortaya çıkmalı ve yalnızca erişkinlerle olan etkileşmeler sırasında ortaya çıkmamalıdır.
- Kişi, olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir şekilde davranmaktan ya da kaygı duyduğuna ilişkin belirtiler göstermekten korkar (küçük düşeceği ya da utanç duyacağı bir biçimde; başkalarınca dışlanacağı ya da başkalarının kırılmasına yol açacak bir biçimde).
- Söz konusu toplumsal durumlar, neredeyse her zaman, korku ya da kaygı doğurur.
Not: Çocuklarda korku ya da kaygı, ağlama, bağırıp çağırarak tepinme, donakalma, sıkıca sarılma, sinme ya da toplumsal durumlarda konuşamama ile kendini gösterebilir.
- Söz konusu toplumsal durumlardan kaçınılır ya da yoğun bir korku ya da kaygı ile bunlara katlanılır.
- Duyulan korku ya da kaygı, söz konusu toplumsal ortamlarda çekinilen duruma göre ve toplumsal-kültürel bağlamda orantısızdır.
- Korku, kaygı ya da kaçınma sürekli bir durumdur, 6 ay veya daha uzun sürer.
- Korku, kaygı ya da kaçınma klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.
- Korku, kaygı ya da kaçınma bir maddenin ( Kötüye kullanılabilen bir madde, bir ilaç) ya da başka bir sağlık durumunun fizyoloji ile ilgili etkilerine bağlanamaz.
- Korku, kaygı ya da kaçınma, panik bozukluğu, beden algısı bozukluğu ya da otizm açılımı kapsamında bozukluk gibi başka bir ruhsal bozukla daha iyi açıklanamaz.
- Sağlığı ilgilendiren başka bir durum varsa (Parkinson hastalığı, şişmanlık, yanık ya da yaralanmadan kaynaklanan biçimsel bozukluk), korku, kaygı ya da kaçınma bu durumla açıkça ilişkisizdir ya da aşırı bir düzeydedir.
Belirtileri nelerdir?
Sosyal fobiye maruz kalınması durumunda birey yoğun kaygı yaşar ve ilginç, birbirinden farklı bedensel belirtiler gösterebilir. Örneğin panik ataklarında daha çok göğüste çarpıntı, ağrı ya da sıkışma görülürken sosyal fobide daha çok terleme, ağız kuruluğu ve yüz kızarması görülür. Bu belirtilerin yanı sıra soğuk ve nemli eller, ellerde titreme, titrek bir ses tonu vb. görülebilir.
Sosyal fobiye eşlik eden özellikler
- Eleştirilmeye ve olumsuz bir değerlendirmeye aşırı duyarlılık
- Kişiler tarafından reddedilmeye aşırı duyarlılık
- Haklarını savunmada güçlük çekme
- Benlik saygısında düşüklük ve aşağılık duyguları.
Sosyal fobide yer alan otomatik düşünceler:
- Olasılığı abartma
- Düşünce okuma
- Kişiselleştirme
- -meli, -malı yargıları
- Felaketleştirme
- Polarize düşünme
- Seçici soyutlama
Peki sosyal fobi ile nasıl baş edilir?
Kanıtları araştırın: Size korku veren öngörüleriniz veya düşünceleriniz olabilir. Ancak bunların sadece düşünce olduğu unutulmamalıdır. Gerçekleşeceği anlamına gelmez. Bu kanıtlarınıza antitez üretmeye, alternatif düşünce üretmeye çalışın. Yazarak çalışmanız daha faydalı olacaktır.
Felaket senaryolarına karşı çıkın: “En kötü ne olabilir?” diye sorun kendinize. Haklı çıksanız ne olur? Felaket senaryoları ile nasıl baş edebilirsiniz? Sorularına cevap vermeye çalışmak ve bu cevapları yazmanız daha faydalı olacaktır.
Güçlü yanlarınıza odaklanın.
Bir başkasının bakış açısı ile bakın: Örneğin arkadaşınız böyle bir durumda olsa ona ne söylerdiniz?
Kar – zarar hesabı yapın: Bu düşünce ve davranışların size faydası var mı? Faydası olduğunu düşünüyorsanız bırakın kalsınlar. Ama zararı varsa bunlardan kurtulmanız gerekmektedir.
Alıştırmalar yapın: En önemli kısım burada başlıyor. Yapmaktan çekindiğiniz, kaygı duyduğunuz durumları, olayları ve ortamları hayal edin. Sizde kaygı uyandırmayana dek hayal edin. Daha sonrasında bu kaygı uyandıran sosyal durumlara kaygı düzeyinizi en azdan en çoğa olacak şekilde alıştırmalar tasarlayın.
Kaçınmayın: Kaçınmak sosyal fobi için anlık ve geçici bir çözüm olabilir. Ancak her seferinde kaygınız fazlalaşarak geri gelecektir.
Sosyal fobiniz ile tek başınıza baş edemediğiniz durumlar olabilir. Bunların gayet normal olduğunu unutmayın. Yardım almaktan çekinmeyin.
Psikolog Özgür KOÇAK
İlginizi çekebilecek diğer yazılarımız:
ANKSİYETE BOZUKLUĞU NEDİR? TEDAVİSİ NASILDIR?
Yaygın Kaygı Bozukluğu Çalışma Kitabı
