TERS PSİKOLOJİ NEDİR?
TERS PSİKOLOJİ NEDİR?
Oldukça popüler bir terim olan ters psikoloji kavramını inceleyeceğiz. Ters psikoloji nedir? Psikoloji biliminde böyle bir terim var mı? Herhangi bir kurama mı ait? Hangi tutumla bağdaştırabiliriz? Gibi sorulara yanıt vermeye çalışacağız.
Ters psikoloji aslında psikoloji biliminin bir alt dalı olan sosyal psikolojinin bir konusu olarak karşımıza çıkıyor. Psikolog Jack Brehm tarafından ortaya atılmıştır. Jack Brehm ters psikolojinin aslında: psikolojik tepki, reaktans, psikolojik direnme, tepkisellik kuramı veya karşıt tepki kuramının bir parçasıdır. Bu kuramlara göre insanların kişisel kontrollerinin azaltıldığını hissettiği durumlarda veya özgürlüklerinin kısıtlandığını hissettikleri zaman veya sahip olduğumuz bir özgürlüğün elinden alındığını düşündükleri zaman ters psikoloji devreye girer. Kısaca insanlar kişisel kontrol arzusu ile kontrolün kendinde olduğunu hissetmek için sosyal etkiye karşı çıkar.
Teoriye göre serbest tercihler kısıtlandığı veya tehdit edildiği zaman özgürlüğümüzü koruma ihtiyacı ile kısıtlanan şeyleri daha çok istememize sebep olur.
Örneğin: Aylin’in annesi ona belli bir kıyafeti giymemesi gerektiğini söyler. Aylin, kendi davranışları üzerinde kontrol yetisini kaybetmemek için annesinin yasakladığı kıyafeti giyerek karşı gelebilir.
Aslında insanlarda karşıt tepki kuramı ya da popüler ismiyle ters psikoloji iki yaşında başlar. Terrible two (Korkunç iki yaş) dediğimiz iki yaş döneminde çocuk bir değişime uğrar. Bu değişim kendilerini ilk defa bir birey olarak algılamaya başlamaları ile ilgilidir. Ve bu bireyselliklerini karşı gelerek kullanmaya çalışırlar. Birey olduğunun farkında varan iki yaş çocuğu birey olmanın özgürlüklerini kullanmak isteyecektir.
Diğer bir yaş ise ergenlik çağıdır. İki yaşındaki bu form biraz da isyankarlık moduna girerek yasaklanan şeylerin cazip hale gelmesidir. Yasakların cazip olması özgürlüklerimizin kısıtlanması ile ilgilidir.
Yaşam boyunca ters psikolojinin yani karşıt tepki kuramının pik yaptığı dönemleri ele aldık. Ancak ters psikoloji sadece bu yaşlarda karşımıza çıkmıyor. İnsan olarak özgürlüklerimizin kısıtlandığını hissettiğimiz her an ortaya çıkabiliyor. Bir şeyin yasaklanması, sansürlenmesi veya bir kişinin bize bir şeyleri dayatması, ısrar etmesi sosyal etkiye uymamamıza neden olur. Çünkü özgürlüğümüzü kısıtlar. Kişisel kontrol arzusunun yüksek oldu bireyler bu kuramdan daha çok etkilenir.
Ters psikoloji psikolojik direnme etkisine oynanarak, bir kişinin söylediğimiz şeyin tersini seçmesi için etkilemeye çalıştığımız durumlarda kullanılır. özgürlüğü kaybetmemek uğruna birey karşıdaki kişinin söylediğinin tam tersini yapar ve kontrolün kendisinde olduğunu göstermeye çalışır.
Psikolog Özgür KOÇAK
Kaynaklar
Kağıtçıbaşı, Ç. (1976). İnsan ve insanlar. Sosyal Bilimler Derneği yayınları.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Reaktans_(psikoloji)
Cialdini, R. B. (2007). İknanın Psikolojisi, çev. Yasemin Fletcher, MediaCat Yayınları, İstanbul.
İlginizi çekebilecek diğer yazılarımız:
ROBERT PLUTCHİK’İN DUYGU ÇEMBERİ KAVRAMI
Olgunlaşmamış Ebeveynlerin Yetişkin Çocukları – Dr. Lindsay C. Gibson
