YAPISAL AİLE DANIŞMASI KURAMI

“YAPISAL AİLE DANIŞMASI KURAMI” isimli yazımızda mevcut kuramın temel kabullerini, danışma sürecini, kullanılan tekniklerini ve güçlü ve sınırlı yanlarından bahsedeceğiz.

Temel Kabulleri

Yapısal aile danışmanlığı 1960’lı yıllarda Minuchin tarafından geliştirilmiştir. Minuchin, aile yapısını anlamak için aile üyeleri arasındaki etkileşim örüntülerine bakmanın gerekliliğini vurgulamıştır. Yapısal aile danışmanları, aile üyelerinin nasıl, ne zaman ve kiminle iletişim kurduğuna dikkat etmektedirler. Bu yaklaşımda, bireylerin semptomlarını anlamanın en iyi yolu, aile içindeki etkileşim örüntülerine bakmaktır (akt. Üstündağ, 2015). Yapısal aile terapisi, aile içi etkileşimleri anlamlandırır, ailenin üyeleri arasındaki etkileşimleri, sınırlar ve alt sistemler biçiminde inceler. Bu terapi yaklaşımının kurucusu Salvador Minuchin’dir. Temel kavramları, yapı, alt sistemler ve sınırlardır. Bu yaklaşıma göre bir ailenin yapısını ortaya koyabilmek için tüm sistemin aileyi nasıl etkilediği saptanmalıdır (Nichols, 2013).

Kuramın temel kavramları şu şekildedir:

Kuramın altını çizdiği kavramlardan biri koalisyondur. Ailedeki bireyler arasında üçüncü bireye dönük kurulan bir anlaşmayı uzlaşmayı ifade eder.  Koalisyonun en önemli işlevi aile üyelerinin birbirleri arasındaki problemleri bu üçüncü bireye yansıtarak kendi üzerlerindeki baskıyı azaltmaya çalışmalarıdır (Gladding, 2011). Koalisyonun işlevsel olmaması durumunda üçgenleşme ortaya çıkar. Üçgenleşmeye bir ebeveynin çocukları diğer ebeveyne karşı olarak kendi tarafına çekmesi ve bununla beraber diğer ebeveyne karşı çocukları örgütlemesi örnek olarak gösterilebilir (akt. Yıldız 2017; Nadir, 2013).

Ailedeki bireyler sorumluluklarını yerine getirmek üzere alt sistemleri oluştururlar. Sistemlerin alt sistemleri bulunmaktadır. Bu alt sistemler arasında bulunan sınırlar ve bu sınırların geçirgenlikleri ailenin daha sağlıklı olmasını sağlar (akt. Yıldız 2017; Nadir, 2013).

Eş Alt Sistemi: Birbirini tamamlayan iki bireyden oluşur. Sağlıklı bir eş alt sisteminde bireyler birbirlerinin rol ve fonksiyonlarına saygı gösterirler ve adeta bir ekibin parçası gibi hareket ederler. Karşılıklı uyum içinde bulunması gereken eşler, diğer eşi değişik biçimde etkileyebilirler. Eşlerden biri diğerinin yeterince gelişmemiş taraflarını harekete geçirebilir. Onun olumlu özeliklerini geliştirebilir. Ancak tersi durumlarda eşlerden biri diğerinin olumsuz taraflarını harekete geçirebilir (akt. Yıldız 2017; Akün, 2013).

Ebeveyn Alt Sistemi: Bu alt sistemde evdeki çocukların bakımı, eğitimi, kişisel gelişimleri için sorumluluk sahibi olan sistemi ifade eder, sadece bir anne ve babadan oluşması gerekmez (Gladding, 2011). Alt sistemlerin kimlerden oluşacağı konusu önemli bir konudur. Bazı durumlarda bir çocuk veya anneanne ya da büyükbaba, ebeveyn alt sisteminin bir parçası olabilir (Özabacı ve Erkan, 2014).

Kardeşler Arasındaki Alt Sistem: Kardeşlerin oluşturduğu alt sistemdir. Kardeşler birbirleriyle iletişim ve paylaşımda bulundukları için birbirlerine karşı bir bağlılık hissederler (Gladding, 2011).

Belirgin Sınırlar: Sağlıklı ailelerde sınırlar belirgin olmalıdır. Böylece aile bireyleri birbirinden tamamen kopmaksızın bireyselliklerini de koruyabilirler (Nichols, 2013).

Katı Sınırlar: Katı sınırlar aile içindeki bireylerin rahat bir biçimde iletişim kurmalarını kısıtlamaktadır. Bu durum aile bireylerini birbirinden koparır (Nichols, 2013).

Belirsiz Sınırlar: Belirsiz sınırların hakim olduğu ailelerde aile bireylerinde bağımsızlık ve farklılaşma yoktur, bunun yerine bağımlılık vardır. Bu tip ailelerde aile bireylerinin birbiriyle nasıl iletişim kuracağı belli değildir. Belirsiz sınır ifadesiyle, aile bireylerinin, ailenin alt sistemlerinin ve ailelerin bütünlüğünü sağlayan duygusal engeller olarak tarif edilebilir. Tüm alt sistemler, kendi içindeki ve diğer alt sistemlerin birbiriyle etkileşimleri sağlayan kuralları içeren çeşitli sınırlarla bağlanmıştır. Sınırlar, ailedeki bireyler arasındaki yakınlığı ve gücü idare ederek hem ailenin hem de ailedeki alt sistemlerinin bağımsızlığını korumayı amaçlar ((akt. Yıldız 2017; Akün, 2013; Nichols, 2013).

Kuşaklar Arası İlişki – Hiyerarşi: Minuchin’e göre koalisyonları güç ve uyum ekseninde değerlendirmek gerekmektedir. Sağlıklı bir ebeveynlik sisteminin oluşması için kuşaklararası önceden çizilmiş sağlıklı sınırların varlığına ihtiyaç vardır. Disiplin konularında ebeveynlerin birbirleriyle uyumlu bir biçimde hareket etmelerinin mutlak öneminden söz etmiş ve kabul edilmiş bir otorite figürüne bağlı olarak ortaya koyulmuş ve bir miktar esneme payına sahip olan kuralların önemini ortaya koymuştur ((akt. Yıldız 2017; Akün, 2013; Nadir, 2013).

Denge: Bütün sistemler bir denge arayışı içine girerler. Tüm sistemlerinin bir dengesi bulunmaktadır. Ailenin yapısındaki denge bozulduğu zaman aile bu dengeyi tekrar sağlamak için yardım arayışı içine girebilir (Nadir,  2013)

Esneklik: Değişen durumlar ve hayat olaylarına uyum sağlayabilmek için, aile sisteminin sahip olduğu yakınlık ve sistemin içindeki güç ilişkilerini değiştirebilme, esnetebilme becerisi şeklinde ifade edilebilir (akt. Yıldız 2017; Akün, 2013).

Güç: Sağlıklı ailelerde, anne ve babalar çocuklarıyla kıyaslandığında çok daha fazla bir güce sahiptirler. Sağlıksız ailelerdeyse, aile sistemini oluşturan hiyerarşik yapılanmada bazı farklılıklar olduğu gözlenmektedir. Bunların içinde en yaygın olanı, anne ve babaların çocuklarını disipline etmek için yeteri kadar güce sahip olamayışlarıdır (akt. Yıldız, 2017; Akün, 2013).

Fonksiyonelsiz bir aile üyelerinin gelişimi için yapılması gereken fonksiyonları yerine getiremez. Beş fonksiyonelsiz aile yapısı belirlenmiştir.

1. İç içe aileler
2. Kopuk aileler
3. Evine bağlı olmayan kocanın olduğu aileler
4. Olgunlaşmamış ebeveynli aileler
5. İlgisiz ebeveynli aileler

Danışma Süreci

Yapısal aile danışmanlığında danışma süreci birkaç adımda gerçekleşmektedir:

• Problem: Danışman oturumlarda görüşme yaparak ailenin problemlerini tespit etmeye çalışmaktadır.
• Bilgi: Danışman problem/problemlerle ilgili bilgi toplamaya çalışmakta ve oturumlarda bu amacı gerçekleştirmek için yönlendirme yapmaktadır.
• Hipotez Kurma: Danışman topladığı bilgilere dayanarak problemin çözümü için hipotez kurmaktadır.
• Amaçlar: Hipotez kurulduktan sonra amaçlar belirlenmektedir.
• Müdahale: Danışman aşağıda belirtilen durumları ortaya çıkarmak için çalışmaktadır:
• Aile üyeleri ve/veya üyelerin kendi benlikleri ile olan etkileşim kalıplarını etkileyerek değiştirmek,
• Transaksiyonel çeşitliliği kontrol ederek müdahalenin etkililiğini arttırmak.
• Dönüt: Danışman müdahalelerle aile üyelerinin tepkilerini esas alarak, bu döngünün ikinci adımına geri dönerek işlemlere tekrar başlamaktadır (Nazlı, 2013).

Yapısal aile terapisinin uygulamasına baktığımızda dört aşamadan bahsedebiliriz. Bunlar: dahil olma ve koruma, aile etkileşimlerini değerlendirme, işlevsel olmayan örüntüleri izleme ve yeniden yapılandırma olarak adlandırılabilir. Yapısal aile terapisinde terapistin rollerine bakılacak olursa da, terapistin aile ile çalışırken, aktif, davranışa odaklı, yüzleştirici ve destekleyici, süreci çalışan, şimdi ve burada noktasından hareket eden bir çalışma biçimi dikkat çeker.

Yapısal aile danışmanlığına göre, aile sisteminin yapısı bozulduğu için aileler sağlıksız hâle gelmektedir. Aile içinde değişikliğin oluşabilmesi ve ailenin yeniden bir araya gelebilmesi için genel olarak üç müdahale tekniği kullanılmaktadır (Nazlı, 2013):

1. Dâhil Olma: Dâhil olmanın dört spesifik biçimi aşağıda belirtilmektedir.

• İzleme: Bu, danışmanın ailenin yaşamıyla ilgili bilgi topladığı aşamadır. Danışman ailenin durumunu kendi sözcükleriyle ifade ederek sorunun aile bireyleri tarafından da fark edilmesini sağlamaktadır.
• Benzeme: Danışman bu aşamada aile üyelerinden biri gibi davranmakta ve konuşmaktadır. Örneğin; şakacı bir aileyle şakalaşarak, yavaş konuşan bir aileyle yavaş konuşarak onlara benzer özellikler sergilemektedir.
• Onay: Bu aşama, aile bireyleri tarafından söylenmiş ya da söylenmemiş ama beden dili ile ifade edilmiş olan duyguların etkili kelimelerle karşı tarafa aktarılmasıdır. Bu aşamada da danışman tarafından aile bireylerinin davranışlarının yargılayıcı olmayan şekilde ifade edilmesi gerekmektedir.
• Bağdaştırma: Bu aşamada danışman, terapötik ittifak sağlamak için kişisel ayarlamalar yapmaktadır. Örneğin; aile, danışma seansına gömlekle gelmişse danışman da ceketini çıkarır ve gömlekle görüşme yapmaya devam eder.

2. Aile İşlem Kalıplarını Harekete Geçirme: Yapısal aile danışmanlığında, danışman ailenin yapısını bilmeli ve değerlendirmelidir. Bu teknik, danışma sürecinin dâhil olma aşamasında danışmanın kurallara, rollere ve alt sistemlere dikkat etmesiyle başlamaktadır. Aile yapısını resmî anlamda değerlendirmesi, danışman ile aile arasında iletişim kurulduktan sonra başlamaktadır. Danışman, canlandırma (enactment) tekniği ile ailenin nasıl yapılandırdığını öğrenmektedir. Canlandırma, oturumların ev ortamında olduğu zamanlarda yapılmakta ve danışmanın ailenin şimdiki yapısını anlamasını sağlamaktadır.
3. Aile İşlem Hareketlerini Yeniden Yapılandırma: Aile, danışma oturumuna bir üyesi stresli veya semptomlu bir şekilde gelebilmektedir. Danışman aileye dâhil olduktan sonra şimdiki sağlıksız fonksiyonlarının yerini alabilecek, daha sağlıklı yeni kalıplar oluşturma fırsatını elde edebilmektedir. Ayrıca ailenin fonksiyonlarının nasıl olduğunu ve bunların yapıyı nasıl desteklediğini belirleyebilmesi için de ortam sağlanmış olmaktadır. Bundan sonra ailenin yapısını ve fonksiyonlarını değiştirmek mümkün olabilecektir

Kullanılan Teknikleri

Yapısal aile danışmanlarının ailenin yapısı ve fonksiyonları değiştirmek için kullandığı birkaç teknik vardır. Bunlar:

1. Sistemi Yeniden Kompoze Etme (system recomposition),
2. Semptoma Odaklanma (symptom focusing),
3. Yapısal Değişiklik (modification) teknikleridir (Nazlı, 2013).

Güçlü ve Sınırlı Tarafları

Her danışmanlık yönteminde olduğu gibi yapısal aile danışmanlığında da güçlü ve sınırlı yönler bulunmaktadır. Düşük sosyoekonomik düzeydeki aileler için geliştirilmiş ve oldukça pragmatik bir yöntemdir. Yalnızca aileler için geliştirilmiş ilk danışmanlık kuramıdır. Aile danışmanlığı literatürüne alt sistemler ve sınırlar gibi özel kavramlar kazandırmıştır. Danışmanın iyi organize olduğu, sistemli çalıştığı ve danışmanlık sırasında etkili müdahale tekniklerinin kullanıldığı bir yöntemdir. Danışmanlığın süresi kısa olmakla birlikte danışman ve aileler süreç içinde aktif yer almaktadırlar. Sınırlı yanları ise şu an üzerine odaklandığı için oldukça yalın olabildiği, bazı toplumsal cinsiyet rolleri üzerinde çok fazla durulduğu için geleneksel ebeveyn rollerinde basmakalıp davranışları arttırabildiği, aile yapısındaki problemleri araştırırken bireysel sıkıntının göz ardı edilebildiği, kullanılan tekniklerden bazılarının samimi görülmediği ve ayrıca aile dinamiklerini ve gelişimini açıklamakta güçsüz kaldığı şeklinde özetlenebilmektedir (Üstündağ, 2015).

İlginizi çekebilecek diğer yazılarımız:

CİNSEL YOLLA BULAŞAN HASTALIKLAR VE DANIŞMANLIK

BOŞ SANDALYE VE ÇİFT SANDALYE TEKNİĞİ

MINNESOTA ÇOK YÖNLÜ KİŞİLİK ENVANTERİ (MMPI) NEDİR?

WECHSLER YETİŞKİNLER İÇİN ZEKA ÖLÇEĞİ (WAIS) NEDİR?

STERNBERG AŞK ÜÇGENİ KURAMI

DEPRESYONUN NEDENLERİ

YAŞANTISAL / İNSANCIL AİLE DANIŞMASI KURAMI

Kaynakça

Nichols, M. P. (2013). Aile Terapisi: Kavramlar ve Yöntemler(çev. Gündüz O.). Kaknüs Yayınları.

Yıldız, M. (2017). Yapısal aile terapisi’nin temel kavramlarıyla gelin filminin incelenmesi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 7(12), 157-176.

Nadir, U. (2013). Aile danışmanlığı eğitimlerinde popüler filmlerin kullanımı ve yapısal aile terapisi kuramı ile Dalgaların Prensi filminin analizi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 24(1), 129-144.

Üstündağ, A. (2015). Yapısal aile danışmanlığı ve bir olgu örneği. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, (33).

Nazlı, S. (2013). Aile Danışmanlığı (9. Baskı). Anı yayıncılık.

Akün, E. (2013). Yapısal aile sistemleri kuramı bağlamında ergenlik döneminde aile yapısı ve ergenlik dönemi sorunları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53(1), 85-116.

Gladding, S. (2011). Aile terapisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Yayınları, Ankara.

Özabacı, N., & Erkan, Z. (2014). Aile danışmanlığı kuram ve uygulamalara genel bir bakış. 2. Baskı: Ankara. Pegem Akademi.