ZEKA NEDİR? SINIFLAMASI NASILDIR? EN SIK KULLANILAN IQ ÖLÇÜM TESTLERİ
ZEKA NEDİR? SINIFLAMASI NASILDIR? EN SIK KULLANILAN IQ ÖLÇÜM TESTLERİ
Zeka Nedir?
Zekâ, insan beynini karmaşık yeteneğini ortaya koyar. Zihnin birçok yeteneğinin uyumlu çalışması sonucu ortaya çıkan yetenekler bileşenidir. Yeteneklerin uyumlu ve birbiriyle ilişkili çalışması sonucu, zihinsel fonksiyonlar yürütülür. Zekâ kendini bireyin davranışlarında gösterir. Bilinçli olan her davranışın ürünü zekâdır. Zekâyı tanımlamak için şu kelimelerin “sonuçları olumlu olma yeteneğine sahip olma”, “hemen ve çabuk öğrenme”, “sebat”, “yaratıcı hayal gücü”, “iyi bir şekilde duygusal ve estetik ayrıştırma yeteneği” kullanılması önerilmektedir.
Binet’e göre zekâ, iyi akıl yürütme, iyi hüküm verme ve kendi kendini aşma kapasitesi olarak açıklanmıştır.
Weshler’e göre zekâ, “Bireyin amaçlı davranma, mantıklı düşünme ve çevresiyle ilişkilerinde etkili olma kapasitesinin tümüdür.” diye tanımlanır.
Thorndike’a göre zekâ, “Birçok düşüncesel yeteneklerin karışımından meydana gelir.” Thorndike zekâyı üçe ayırarak inceler. Bunlar:
Mekanik zekâ: Alet, cihaz kullanma ve makine işletebilmede bu zekâ etkindir.
Sosyal zekâ: İnsanları anlama, kişiler arası ilişkileri görüp bunlara göre davranabilme gücüdür.
Soyut zekâ: Sözcükler, sayılar, formüller gibi sembollerle düşünmede, bilimsel ilkeleri kavramada bu zekâ etkindir.
Piaget zekâ için katı, bağlayıcı ve sınırlı tanımlar vermekten kaçınmıştır. Piaget’e göre zekânın özellikleri şunlardır:
Zekâ, biyolojik uyumun özel bir hâlidir. Bu uyum bireyin çevresi ile etkileşim kurmasına yardım eder.
Zekâ bir çeşit dengedir. Zihinsel yapı ile çevre arasında devamlı olarak gelişen, yenilenen dinamik bir dengenin ifadesi olarak görülür.
Zekâ yaşayan ve eylemlerde bulunan zihinsel işlemler sistemidir. Bilgi edinmek için eylem gereklidir. Çocuklar eylemlere girişerek çevresini keşfedecek ve bir şeyler öğrenecektir.
Bütün bu tanımlara dayanarak zekâ “bireyin sahip olduğu beden, sosyal yetenek ve fonksiyonlarının bütünleşerek oluşturduğu çok yönlü öğrenme, öğrenilenlerden yararlanma, uyum sağlama ve yeni çözüm yolları bulabilme yeteneği” olarak tanımlanabilir.
Zeka Bölümleri
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yapılan zekâ bölümlerine göre zekâ aşağıdaki gibidir.
| Zekâ Sınıflandırılması | Zekâ Bölümü |
| Derin Zihinsel Engel | Zekâ bölümü 20 ve altında |
| Ağır derecede | Zekâ bölümü 21-35 |
| Orta derecede zihinsel engel | Zekâ bölümü 36-50 |
| Hafif derecede zihinsel engel | Zekâ bölümü 51-70 |
| Sınırda zekâ | Zekâ bölümü 71-79 |
| Donuk zekâ | Zekâ bölümü 80-89 |
| Normal zekâ | Zekâ bölümü 90 -109 |
| Parlak zekâ | Zekâ bölümü 110-119 |
| Üstün zekâ | Zekâ bölümü 120-129 |
| Çok üstün zekâ | Zekâ bölümü 130 ve üstü |
Tablo 1. ZY/ZGB’nin seviyeleri ve genel özellikleri*.
| Ağırlık düzeyi | Mental yaş | Kavramsal alan | Toplumsal alan | Uygulamalı alan |
| Hafif | 9-12 | Okul öncesinde fark edilebilir kavramsal farklılıklar olmayabilir. Okul çağında ve erişkinlikte yaşına uygun akademik beklentileri karşılamada güçlükler vardır. Erişkinlikte soyut düşünme, kısa dönem bellek, yürütücü işlevler ve akademik becerileri kullanma alanlarında sorunlar vardır. | Sosyal etkileşimlerde olgun değildir. İletişim daha somuttur, sosyal ipuçlarını anlamakta güçlük çeker. Duygu ve davranışlarını düzenlemekte güçlükler vardır. Yargılaması zayıftır ve kolay kanar. | Karmaşık günlük işlerde desteğe ihtiyaç duyar. Erişkinlikte ev ihtiyaçlarını karşılama /yönetmede güçlükler yaşar. Sağlık, yasal konular ve mesleki beceri kazanmada desteğe ihtiyaç duyar. Çocuk büyütme için desteğe ihtiyaç duyar |
| Orta | 6-9 | Dil, akademik becerileri yaşıtlarına göre belirgin olarak yavaştır. Erişkinlikte akademik beceri ilkokul düzeyindedir ve günlük kavramsal alanlarda sürekli desteğe ihtiyaç duyar. | Yaşıtlarından belirgin farklılıklar gösterir. Dili çok daha basit kullanır. İlişki kurma yeterliği vardır. Toplumsal yargılama ve karar verme yetileri sınırlıdır. İş yerinde belirgin sosyal ve iletişim desteği gerekir. | Kişisel bakım becerileri kazanabilir, ancak çok uzun süre ve yoğun eğitim ya da hatırlatmalar gerektirir. Toplumsal beklentiler, iş ulaşım, sağlık alanlarında önemli düzeyde desteğe ihtiyaç duyar. |
| Ağır | 3-6 | Sınırlı kazanım sağlanır. Yazı dili, sayılar, miktar, zaman ve para kavramlarını çok az anlar. | Gramer ve kelime dağarcığı olarak çok sınırlı konuşma dili vardır. Aile ve tanıdıklarla yakın ilişkiden zevk alır. | Bütün günlük yaşam becerilerinde desteğe gereksinim duyar. Sürekli gözetim altında olması gerekir. |
| Çok ağır | <3 | Kavramsal beceriler sembolik değil fiziksel dünyayı kapsar. | Konuşma ve beden dilini çok kısıtlı düzeyde anlar. Bazı basit yönergeleri anlayabilir, istek ve duygularını sözel olmayan ve sembolik olmayan iletişimle anlatır. Çok yakın aile bireyleri ya da bakım verenle ilişkiden zevk alır | Bütün yönleri ile başkalarına bağımlıdır. Duyusal ve motor sorunlar birçoğunda eşlik eder. |
En sık kullanılan IQ Ölçüm Testleri;
*DSM-5’ten adapte edilmiştir.
Stanford-Binet Zeka Testi (SB-V)
Wechsler Yetişkin Zeka Testi (WAIS-I)
Wechsler Çocuk Zeka Testi (WISC-R) (6-16 Yaş)
Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği-IV(WISC- IV) (6-16 Yaş)
Ayrımsal Yetenek Testi (DAS-II) dir.
Kaynak
Çocuk Gelişimi ve eğitimi Bilişsel gelişim, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara, 2014
Görmez, A. Erişkin Zihinsel Yetersizliği ve Psikiyatri: Türkiye ve Dünyada Güncel Durum.
