ZİHİN TEORİSİ NEDİR?

Zihin Teorisi Kavramının Doğuşu, Tanımı ve Önemi?

Zihin teorisi veya zihin kuramı (Theory of Mind), insanların sosyal etkileşiminde önemli bir yere sahip olan sosyal bilişsel yetileri anlatmak için kullanılmaktadır. Zihin teorisi kavramı Premack ve Woodruff’un (1978) şempanzeler üzerinde yaptıkları deney sonrasında keşfedilmiştir.

Zihin teorisi en basit tanımıyla diğer insanların zihinsel durumları hakkında çıkarımlar yapma yeteneği olarak ifade edilmektedir. Sosyal etkileşimlerdeki başarı diğer insanların durumlarını fark etme ve anlayabilme yeteneğine bağlıdır. Bu yetenek sayesinde insanların bilişsel ve duygusal durumlarını anlamaya çalışırız. Bu anlama çabası bizi diğer primatlardan ayıran önemli bir yetenektir. Zihin teorisi kavramını literatürde karşılayan diğer bir kavram ise zihinselleştirmedir.

Zihin teorisi ne işe yarar?

Bu yetenek sayesinde;

• İşbirliği yapma (to cooperate),
• Yalan söyleme (to deceive),
• Diğerlerinin duygularını anlayıp paylaşma (to empathize),
• Beden dilini okuma,
• Diğerlerinin davranışlarını tahmin etme,
• Metaforları anlama,
• Dil işlemlemelerine yardımcı olma,
• Gaf veya pot kırıldığında (faux pas) bunu yaptığını anlama ve pot kırılan kişinin hislerini anlama.

Zihin teorisi yeteneği ne zaman gelişir?

Gelişimsel açıdan 3-4 yaş civarında çocuklar fiziksel ve zihinsel varlıklar arasındaki farkları ayırt etmeye başlar. 6-7 yaşlarında diğer insanların farklı düşünebileceğini fark eder. 9-10 yaşlarında ise gaf veya pot kırdığını anlayabilir. Ancak bu gelişim yaşlarının evrensel olduğuna dair yeterli bilgi bulunmamaktadır.

Zihin teorisi ve psikopataloji

Otizm ve şizofrenide zihin teorisi sıklıkla çalışılmıştır. Zihin kuramı insana özgüdür. Zihin teorisi ne işe yaradığı sorusu aslında hangi psikopatolojilerin de ortaya çıkacağını tahmin etmemizi kolaylaştırır. Kısaca sosyal ve iletişimler becerilerin yoksunluğu ile alakalı psikopatolojilere yol açmaktadır.

Telif hakkı bildirimi için tıklayınız

Yararlanılan kaynaklar ve ileri okumalar

Premack D., ve Woodruff G. (1978). Does the chimpanzee have a theory of mind?. Behavioral and Brain Sciences 4, 515-526.

Stone V.E., Baron-Cohen S., ve Knight R.T. (1998). Frontal lobe contributions to theory of mind. J. Cognit. Neurosci 10, 640–656.

Langdon, R. ve Coltheart, M. (1999). Mentalising, schizotypy and schizophrenia. Cognition, 71: 43-71.

Frith U. ve Frith C.D. (2003). Development and neurophysiology of mentalizing. Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series B: Biological Sciences 358, 459–473.

Leslie A.M. (1987). Pretense and representation: the origins of ‘theory of mind’. Psychol. Rev. 94, 412-426

Vogeley K., Bussfeld P., Newen A., Herrmann S., Happe F., Falkai P., Maier W., Shah N.J., Fink G.R., Zilles K. (2001).  Mind reading: Neural mechanisms of theory of mind and self perspective. NeuroImage 14, 170– 181.